Problematyka zabezpieczenia emerytalnego jest często podejmowana przez Polskie Stowarzyszenie Ubezpieczenia Społecznego w czasie corocznych konferencji naukowych. Dzieje się tak dlatego, że ten dział ubezpieczeń społecznych jest największy pod względem zakresu podmiotowego oraz wydatków na świadczenia. Jednocześnie wobec postępującego starzenia się społeczeństw rosną obecnie i będą narastały w przyszłości problemy ze sfinansowaniem wydatków na emerytury. Ustawa z dnia 11 maja 2012 r. dotycząca podwyższenia i zrównania wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn, nie rozwiązała wszystkich problemów dotyczących tych zagadnień. Z tych powodów tematem wiodącym XXI Krajowej Konferencji Naukowej PSUS był wiek emerytalny.
Otwierając Konferencję prof. dr hab. Maciej Żukowski przewodniczący Zarządu Głównego PSUS podkreślił, że Konferencja ma być okazją do dyskusji skupiającej się nad wieloma problemami wiążącymi się z podwyższaniem wieku emerytalnego. PSUS kontynuuje swoją misję przyczyniania się do rozwoju ubezpieczeń społecznych poprzez badania naukowe oraz kontakty przedstawicieli nauki i praktyki ubezpieczenia społecznego. Zabierając głos w ważnych sprawach ubezpieczenia społecznego, PSUS nie zamierza angażować się w żadne spory polityczne. Sprawa podwyższenia wieku emerytalnego nie powinna być analizowana w kategoriach bieżącej polityki, dotyczy bowiem strukturalnych problemów zabezpieczenia emerytalnego i długookresowych tendencji społeczno – ekonomicznych.
Podstawą dyskusji w pierwszym dniu Konferencji były referaty dr Marcina Zielenieckiego z Uniwersytetu Gdańskiego i prof. dr hab. Gertrudy Uścińskiej z Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego.
Ewolucja wieku emerytalnego w ustawodawstwie polskim – perspektywa historyczna to temat referatu, który przedstawił dr Marcin Zieleniecki.
Po raz pierwszy przesłanka wieku, jako tzn. wiek starczy, została zastosowana w polskim ustawodawstwie socjalnym w 1927 r. Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 24 listopada 1927 dotyczące pracowników umysłowych uzależniało nabycie prawa do renty starczej od osiągnięcia wieku ustalonego w zasadzie jednolicie dla kobiet i mężczyzn na poziomie 65 lat. Wymagania wiekowe były zróżnicowane w zależności od płci ubezpieczonego chcącego przejść na rentę starczą wcześniej. W przypadku kobiet mogło to nastąpić już po ukończeniu 55 lat pod warunkiem osiągnięcia co najmniej 420 miesięcy składkowych /35 lat/, a w przypadku mężczyzn po ukończeniu 60 lat i 480 miesięcy składkowych /40lat/. Renta starcza i renta inwalidzka to były dwa odrębne świadczenia niezależne od siebie. Nie występowało domniemanie inwalidztwa w razie osiągnięcia określonego wieku. Ryzyko starości nie miało charakteru samodzielnego tylko w ubezpieczeniu emerytalnym robotników. Osiągnięcie przez robotnika wieku starczego traktowane było jako jedna z przyczyn inwalidztwa stanowiącego warunek przyznania renty inwalidzkiej. Wiek emerytalny jako kategoria ubezpieczeniowa, w ustawodawstwie międzywojennym nie występował.
Ustawodawstwo powojenne zmierzało do ujednolicenia uprawnień emerytalnych urzędników państwowych, pracowników umysłowych i robotników. Rozwiązania prawne w tym zakresie zawierał dekret o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym z 1954 r., który wprowadzał powszechny i jednolity system emerytalny obejmujący wszystkich pracowników. Nie dotyczył tylko żołnierzy zawodowych oraz funkcjonariuszy służb mundurowych, dla których zachowano odrębny system zaopatrzenia społecznego. Koncepcja ryzyka starości przyjęta w dekrecie nawiązywała do rozwiązań obowiązujących w okresie międzywojennym w odniesieniu do pracowników umysłowych. Dekret wprowadzał natomiast zróżnicowanie warunków nabycia prawa do renty starczej przy zastosowaniu zasady „każdemu według pracy”.
Ustawa o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym z 1968 r. wyznaczyła kolejny etap rozwoju polskiego prawa emerytalnego. Wprowadziła pojęcie wieku emerytalnego w miejsce wieku starczego i pojecie emerytury w miejsce renty starczej. Przesłanki nabywania prawa do świadczeń nie zostały zasadniczo zmienione. Jednak ustawa zmierzała w kierunku zliberalizowania warunków przejścia na emeryturę, poprzez wprowadzenie nowego, rozbudowanego katalogu okresów równorzędnych i zaliczanych do okresów zatrudnienia uwzględnianych przy ustalaniu stażu warunkującego nabycie prawa do emerytury oraz poprzez rozszerzenie możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Ponadto Rada Ministrów została upoważniona do wprowadzania w drodze rozporządzenia niższego wieku emerytalnego dla niektórych kategorii pracowników. W okresie obowiązywania tej ustawy instytucja wcześniejszej emerytury była wykorzystywana jako instrument rynku pracy za pomocą, którego starano się zlikwidować przerosty zatrudnienia w uspołecznionych zakładach pracy.
Ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym z 1982 r. nie zmieniła przesłanek ustawowego wieku emerytalnego, ale wprowadziła nowe zasady nabywania prawa do emerytury ze względu na warunki i charakter wykonywanej pracy. Praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze uprawniała do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Utrzymano szczególne uprawnienia emerytalne dla niektórych grup zawodowych, a przesłanki warunkujące nabycie emerytury bez względu na wiek uległy dalszemu złagodzeniu. Stale obniżający się wiek emerytalny osób przechodzących na emeryturę lawinowy wzrost liczby osób przechodzących na emeryturę /rentę/, doprowadził do kryzysu finansowego ubezpieczeń społecznych.
Dopiero reforma 1999 r. i ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych doprowadziła do zahamowania niekorzystnych tendencji. Wiek emerytalny nie został co prawda podniesiony, ale stopniowa likwidacja licznych przywilejów emerytalnych powodowała, że rzeczywisty wiek przechodzenia na emeryturę ulegał podwyższeniu.
Zdaniem Autora zmiany demograficzne, które zaszły w Polsce w ciągu prawie 60 lat od wejścia w życie dekretu z 1954 r. uzasadniają działania zmierzające do podwyższenia podstawowego wieku emerytalnego tym bardziej, że wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65lat dla mężczyzn nie był od tego czasu zmieniany. Za takim stanowiskiem przemawia i to, że wydłużeniu uległa przeciętna długość życia osób w wieku poprodukcyjnym a także że obserwowany jest w Polsce proces starzenia się społeczeństwa.
Prof. dr hab. Gertruda Uściska przedstawiła referat pt. „Wiek emerytalny w krajach Unii Europejskiej – rozwiązania obowiązujące i kierunki zmian”.
Proces zmian legislacyjnych w zakresie wyrównywania wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn, a także jego podwyższanie ma miejsce w większości państw członkowskich Unii Europejskiej. Jest także zalecany w najnowszych dokumentach unijnych. Komisja Europejska podkreśla, że wyzwaniem dla polityki emerytalnej jest wprowadzenie w życie systemu, który jest finansowo stabilny, dzięki czemu może osiągać swój podstawowy cel, czyli zapewnić ludziom starszym adekwatne dochody na emeryturze, możliwość korzystania z godziwego standardu życia i niezależności ekonomicznej. W tym celu zaleca się w szczególności powiązanie wieku emerytalnego z dłuższym średnim trwaniem życia, ograniczenie wcześniejszych emerytur, wspieranie dłuższego życia zawodowego, zrównanie ustawowego wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn, wspieranie działań gromadzenia dodatkowych, uzupełniających oszczędności emerytalnych w celu zwiększenia dochodów na emeryturze. Pani prof. G. Uścińska przedstawiła również standardy Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczące systemów zabezpieczenia społecznego (zalecenie nr 67/1944, Konwencję 102/1952, Konwencję 128/1967) oraz akty Wspólnoty Europejskiej (dyrektywy) i omówiła rozwiązania w zakresie wieku emerytalnego w wybranych krajach europejskich.
Konkludując Pani Profesor stwierdziła, że decyzje w sprawie wieku emerytalnego powinny być przemyślane, przeprowadzone z niezwykłą starannością i rozłożone w czasie. Nie mogą też naruszyć praw nabytych, czyli pozbawiać prawa do przejścia na emeryturę osób, które po wielu latach pracy mogły liczyć, że z takiego prawa skorzystają. Sprawa wieku emerytalnego musi być rozpatrywana w związku z polityką zatrudnienia i uregulowaniami wynikającymi z Kodeksu pracy. W pracach nad rozwiązaniami prawnymi dobrze byłoby uwzględniać wnioski wynikające z analiz prawnoporównawczych, doświadczenia innych państw europejskich oraz kierunki zalecane przez Unię Europejską.
Dyskusja w tej części Konferencji dotyczyła problemów związanych z podnoszeniem wieku emerytalnego. Wskazywano, że proces ten w innych krajach np. Austria, Francja przebiegał z dużymi oporami, protestowali np. ubezpieczeni przemieszczający się w ramach UE, którzy obawiają się o swoje bezpieczeństwo socjalne, wobec różnych rozwiązań emerytalnych w różnych państwach. Inne głosy dotyczyły problemów związanych z odpowiednim przygotowaniem się do tego faktu, że na rynku pracy będą osoby starsze. Ponadto zgłaszano wątpliwości czy ustawa o podniesieniu wieku emerytalnego jest zgodna z Konwencją MOP nr 102., czy jest możliwość, że Polska może wypowiedzieć tę Konwencję. Prof. dr hab. G. Uściska stwierdziła, że nie można tego teraz jednoznacznie rozstrzygnąć. Sprawę przesądzić powinny analizy dotyczące tego, czy są możliwości wykonywania pracy w wieku 67 lat. Marek Bucior wiceminister pracy i spraw socjalnych wskazywał, że w Europie powszechnie podnosi się wiek emerytalny, Proces ten narasta . Prawo musi być elastyczne i nadążać za zmianami w sferze społecznej. Trzeba też brać pod uwagę, że Konwencja MOP nr 102 może być zmieniona. Prof. dr Aleksandra Wiktorow wskazywała, że nie można się wcześniej przygotować ustaw dotyczących rynku pracy, ponieważ nie wiadomo jaki będzie popyt na pracę, za kilkadziesiąt lat.
Drugi dzień Konferencji otworzył referat prof. dr hab. Macieja Żukowskiego z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, przewodniczącego Zarządu Głównego PSUS. Referat dotyczył podwyższenia wieku emerytalnego w perspektywie demografii i sytuacji na rynku pracy.
Podwyższanie wieku emerytalnego to jedno z najważniejszych wyzwań polskiego systemu ubezpieczenia emerytalnego. Jest to także jedna z głównych tendencji w systemach emerytalnych na świecie. Konieczność podwyższania wieku emerytalnego wynika z wydłużania się życia ludzkiego, poprawy stanu zdrowia osób starszych oraz rosnących wydatków na emerytury. Proces ten napotyka jednak na silny społeczny opór. Podnoszone są obawy dotyczące m.in. możliwości zapewnienia pracy osobom starszym oraz argumenty o ”zabieraniu pracy” młodszym pracownikom.
Najważniejszą przyczyną konieczności podwyższania wieku emerytalnego jest starzenie się ludności. Wynika to stąd, że wydłuża się przeciętne trwanie życia i następuje spadek dzietności. To, że ludzie żyją dłużej jest zjawiskiem pozytywnym. Nie będzie też problemem dla systemu emerytalnego jeżeli do wydłużającego się życia dostosowany będzie wiek przechodzenia na emeryturę.
Problemem jest natomiast spadek dzietności. Prognozy demograficzne są niepokojące.
Demografia wpływa na system emerytalny poprzez rynek pracy. Obecnie zatrudnienie jak i bezrobocie wśród osób starszych / 55 – 65 lat/ jest stosunkowo niskie. Starsi pracownicy nie „zabierają pracy” młodszym. Analizy wskazują, że stanowiska zwalniane przez starszych pracowników nie są automatycznie zajmowane przez młodszych. W prognozach demograficznych pojawia się że Polska znajdzie się w nadchodzących dekadach w sytuacji dramatycznego zmniejszenia populacji wieku aktywności zawodowej, czyli wystąpi brak pracowników.
W sytuacji wzrostu obciążeń demograficznych i ekonomicznych w systemie emerytalnym możliwe są następujące rozwiązania : podwyższenie składek emerytalnych lub podatków, z których finansowane są emerytury, obniżenie wysokości emerytur albo podwyższenie wieku emerytalnego. Podwyższenie wieku emerytalnego jest najlepszym rozwiązaniem. Trudno zakładać, że są zwolennicy podwyższania składek lub podatków albo obniżania wysokości emerytur. Społeczeństwo będzie się starzało nawet gdyby udało się znacząco zwiększyć dzietność. Ważne jest aby podwyższeniu wieku emerytalnego towarzyszyły inne zmiany w systemie emerytalnym np. dotyczące służb mundurowych czy otwartych funduszy emerytalnych. Ponadto podwyższeniu wieku emerytalnego powinny towarzyszyć działania wspierające. Kluczowe znaczenie ma opieka zdrowotna. Ważne jest bowiem żeby ludzie żyli nie tylko dłużej ale żeby cieszyli się dobrym zdrowiem. Ponadto rozwój opieki długoterminowej oraz wspieranie zatrudnienia osób starszych to kolejne warunki powodzenia reformy podwyższania wieku emerytalnego.
Podwyższanie wieku emerytalnego jest niezbędnym dostosowaniem systemu emerytalnego do pomyślnej zmiany jaka jest wydłużanie się życia. W Polsce dodatkowym argumentem przemawiającym za podwyższeniem wieku emerytalnego jest perspektywa dramatycznego zmniejszania się populacji w wieku aktywności zawodowej. Wyższy wiek emerytalny złagodzi nieco przyszłe problemy na rynku pracy, poprawi sytuację finansową systemu emerytalnego i pozwoli uzyskać znacząco wyższe emerytury. Należy jednak mieć na uwadze, że sprawa podwyższania wieku emerytalnego nie powinna być analizowana w kategoriach bieżącej polityki, dotyczy bowiem strukturalnych problemów zabezpieczenia emerytalnego i długookresowych tendencji społeczno – ekonomicznych.
Hanna Zalewska dyrektor departamentu statystyki i prognoz aktuarialnych w Centrali ZUS przedstawiła referat dotyczący finansowania emerytur z systemu repartycyjnego w świetle prognoz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Reforma systemu emerytalnego z 1999 r. nie zmieniła ogólnej zasady finansowania emerytur z I filara. Nadal jest to system repartycyjny, tzn. bieżące składki finansują bieżące wypłaty emerytur. Reforma wprowadziła natomiast zmiany dotyczące wyliczania emerytur. Dotychczasową zasadę systemu zdefiniowanego świadczenia, w której wysokość emerytury ustalana jest w oparciu o wysokość wynagrodzenia ubezpieczonego /podstawy wymiaru składki/, stażu pracy i przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, zastąpiono systemem zdefiniowanej składki, w którym wysokość emerytury zależy od sumy wpłaconych składek. Emerytury są wypłacane z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych /FUS/. FUS na przestrzeni lat wykazuje deficyt. W 2011 r. składki pokryły /sfinansowały/ 61,6 % wydatków. Na sytuacje finansową FUS wpływają takie czynniki jak sytuacja gospodarcza kraju, procesy demograficzne, rozwiązania prawne. Z prognozy demograficznej GUS wynika, że liczba ludności Polski spadnie. W 2035 r. wynosić będzie 36 mln , w 2060 r. 30,6 mln /obecnie 38 mln/. Zmieni się też struktura wiekowa, Polacy będą coraz starsi. W 2035 r. prawie co druga osoba będzie w wieku dobiegającym 50 lat, co czynić nas będzie „społeczeństwem bardzo starym demograficznie”. Niekorzystnie zmieni się też stosunek liczby osób w wieku poprodukcyjnym do liczby osób w wieku produkcyjnym. Obecnie /w 2011 r./ na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada średnio 27 osób w wieku poprodukcyjnym. W 2035 r. liczba ta wynosić będzie 46, a w 2060 r. 77 osób.
Z opracowanej w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, w związku z pracami nad ustawą o podwyższeniu wieku emerytalnego, długoterminowej prognozy wpływów i wydatków FUS wynika, że podwyższenie wieku emerytalnego będzie korzystnie wpływać na saldo FUS powodując niższe deficyty.
Dr Joanna Ratajczak – Tuchołka z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, przedstawiła referat p.t. „Wyrównywanie i podwyższanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn”. Wystąpienie dotyczyło wyrównywania minimalnego wieku emerytalnego tj. wieku od którego można, zgodnie z ustawą, nabyć prawo do świadczenia emerytalnego i odnosiło się do propozycji zmian wieku emerytalnego, które pojawiły się po 1989 r.
Niewątpliwie argumentem, z poziomu mikro, za podwyższaniem i wyrównywaniem wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn jest wyższa emerytura kobiet /wyższa stopa zastąpienia z systemu emerytalnego/. Wynika to z tego, że w formule emerytalnej typu zdefiniowanej składki, w wyniku dłuższej aktywności zawodowej zwiększa się wysokość indywidualnego kapitału emerytalnego co ma wpływ na wysokość świadczenia. Wyższy poziom emerytur indywidualnych emerytur kobiet, ma pozytywne skutki z punktu widzenia polityki społecznej, bo powoduje, że kobiety przestają być zagrożone ubóstwem i prowadzi do zmniejszenia luki emerytalnej. Ponadto powoduje wzrost znaczenia indywidualizmu i niezależności finansowej kobiet.
Z punktu widzenia makro za podwyższaniem i wyrównywaniem wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn przemawiają takie argumenty : wyższy poziom świadczeń emerytalnych co spowoduje niższe dopłaty do systemu emerytalnego także do emerytur minimalnych, wyższe stopy zastąpienia i zwiększenie podaży siły roboczej, dążenie do sprawiedliwości międzygeneracyjnej, a także wytyczne Komisji Europejskiej dla stabilizacji systemów emerytalnych. Proces wyrównywania i podnoszenia minimalnego wieku emerytalnego jest planowany lub już występuje w większości krajów Unii Europejskiej. W osiemnastu państwach członkowskich UE nastąpi zrównanie ustawowego wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn przed 2020 r.
Pani dr Joanna Ratajczak – Tuchołka przedstawiła także argumenty przeciw podwyższaniu i wyrównywaniu wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn. Jednym z często podnoszonych jest wyrok Trybunału Konstytucyjnego (K 63/07), który uznał zróżnicowany wiek emerytalny kobiet za zgodny z Konstytucją RP. W uzasadnieniu Trybunał odniósł się do regulacji unijnych, które dopuszczają zróżnicowany wiek kobiet i mężczyzn oraz do obowiązujących Polskę regulacji międzynarodowych, w szczególności Konwencji MOP nr 102 oraz Europejskiej Karty Społecznej, w których nie narzuca się obowiązku wyrównywania zróżnicowanego wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn. Inne argumenty to formalna możliwość dłuższej pracy, trudna obecna sytuacja na rynku pracy, uwarunkowania biologiczne ograniczające możliwość wykonywania określonych prac, większe realne obciążenie kobiet pracą niepłatną oraz postrzeganie ról kobiet w rodzinie.
Z punktu widzenia ekspertów nie było i nie ma wątpliwości, że wyrównywanie i podwyższanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn jest zasadne i skuteczne dla podniesienia stabilności finansowej systemu emerytalnego. Opór społeczny wobec proponowanych zmian związany jest z niskim poziomem wiedzy o systemie emerytalnym i czynnikach kształtujących indywidualny poziom świadczenia emerytalnego, słabą edukacją emerytalną i spóźnioną kampanią informacyjną.
Dyskusja, po tych referatach, dotyczyła głównie sytuacji emerytalnej kobiet. Wskazywano, że na tę sytuację ma pierwszorzędny wpływ rynek pracy. Ochrona socjalna kobiet musi być wyważona, bo np. wydłużenie urlopów związanych z urodzeniem dziecka, może uniemożliwić kobietom powrót do pracy. Należy dążyć do wyrównywania wynagrodzeń kobiet i mężczyzn. Wyższe wynagrodzenia zapewnią kobietom lepsze emerytury. Sam system emerytalny nie jest narzędziem wyrównywania nierówności miedzy kobietami i mężczyznami, to musi się dokonywać poza systemem. Dr Kamil Antonów zwrócił uwagę, że w rozważaniach o podwyższeniu wieku emerytalnego, trzeba mocno akcentować sprawy zdrowia, żeby nie było takiej sytuacji, że jest praca dla osób w wieku przedemerytalnym a nie ma zdrowia do jej wykonywania. W tym celu trzeba zwiększyć profilaktykę prozdrowotną, spowodować, aby pracodawcy zaczęli „zarządzać wiekiem” oraz doprowadzić do zmiany mentalności osób w wieku przedemerytalnym w kierunku większego dbania o zdrowie i przeprowadzania badań.
Dr Maria Pierzchalska przedstawiła referat o społecznych i kulturowych uwarunkowaniach wieku emerytalnego.
Temat wieku emerytalnego i jego uwarunkowań jest szczególnie istotny ze względu na wagę społeczną jaką stanowi rosnąca liczba osób w wieku poprodukcyjnym. Wpływa to zarówno na sytuację na rynku pracy jak i na wzrastające koszty świadczeń emerytalnych. W dotychczasowych referatach sprawa wieku emerytalnego była omawiana z perspektywy historycznej, demograficznej i ekonomicznej oraz z uwzględnieniem ustawodawstwa unijnego. Spojrzenie na wiek emerytalny z punktu widzenia kulturowego i społecznego jest dopełnieniem tematu. Wiek emerytalny jest ważnym wyznacznikiem pozycji społecznej człowieka, gdyż w zależności od epoki i środowiska stwarza określone warunki do pełnienia ról życiowych. Kryteria wiekowe ulegały na przestrzeni wieków przemianom, stwarzającym większe lub mniejsze szanse uczestnictwa społecznego w danym okresie historycznym, co uzależnione było i jest od warunków życia poszczególnych nacji, grup społecznych i środowiska lokalnego. Obecnie zmiany wydłużające wiek emerytalny do 67 lat , wynikające z perspektywy demograficznego starzenia się, co wpłynie na sposób funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa, są tego potwierdzeniem. Wiek określa fazę życia, w jakiej człowiek się aktualnie znajduje; wiek emerytalny jest zdefiniowany rolami jakie pełni emeryt wykorzystując swoje doświadczenie zawodowe i życiowe w rodzinie i środowisku lokalnym, zważywszy jednak na tempo przemian cywilizacyjnych, rola ta ulega znacznym ograniczeniom na rzecz człowieka młodego. W referacie przedstawione zostały dylematy różnicowania wieku emerytalnego, społeczne przesłanki wieku emerytalnego – za podstawowe, które odgrywają ważną rolę w funkcjonowaniu ludzi starych przyjmuje się stosunki społeczne, sieci, więzi i interakcje społeczne, ale też dostępne środki materialne i dostępność infrastruktury, kulturowe uwarunkowania wieku emerytalnego – za takie uznać należy przede wszystkim poziom edukacji, przygotowanie do starości, przestrzeganie norm społecznych dotyczących stosunku do ludzi starych.
Problematyka społecznych i kulturowych uwarunkowań wieku emerytalnego jest złożona, gdyż dotyczy w istocie ludzi starych w różnych fazach starości. Wymaga to stałych badań naukowych i diagnozowania ze względu na zmieniające się warunki bytu, ściśle związane ze skutkami procesu naturalnego starzenia się. Konieczne są działania wszystkich struktur w państwie podejmujących prace na rzecz ludzi starych, tj. rządowych, regionalnych i lokalnych oraz uruchomienie programów kształcenia kadr pedagogicznych, medycznych i administracyjnych uwzględniających swoistość kontaktów z osobami starszymi.
Dr nauk med. Jolanta Źiółkowska z Oddziału ZUS we Wrocławiu w swoim referacie odnosiła się do biologicznych i zdrowotnych uwarunkowań wieku emerytalnego.
Szybko postępujące w naszych społeczeństwach zmiany społeczno – ekonomiczne, rozwój cywilizacyjny i jeszcze szybszy postęp techniczno – informatyczny, a przede wszystkim ogromny rozwój medycyny, przyczyniają się do wydłużenia życia ludzkiego. Konsekwencją tego jest wzrost liczby osób w podeszłym wieku, wzrost szybszy niż liczby osób nowonarodzonych. Zainteresowanie tematyką dotyczącą wieku podeszłego rośnie. Geriatria, nauka zajmująca się medycyną naprawczą wieku podeszłego i gerontologia, nauka zajmująca się fizjologicznym procesem starzenia i to nie tylko w aspekcie biologicznym, to nauki młode, powstałe w latach 50 XX w. Ich rozwój znacząco przyczynia się do poprawy jakości życia na starość. Polskie społeczeństwo się starzeje, liczba ludzi powyżej 65 roku życia stale wzrasta. Prognozy przewidują, że w 2030 r. Polska będzie jednym z najstarszych społeczeństw w Europie, z około 20 % udziałem osób powyżej 65 lat /obecnie ten udział wynosi około 14 %/. Podział starości, procesy starzenia się i teorie procesu starzenia, wybrane problemy chorobowe starości oraz opieka geriatryczna to treści przedstawione w referacie. Złożoność problemów chorobowych, psychologicznych i socjalnych ludzi starszych stawia przed społeczeństwem bardzo duże wymagania. Często problemy zdrowotne ludzi w wieku podeszłym łączą się z problemami socjalnymi i wzajemnie się zazębiają. Do bardzo ważnych przesłanek zachowania zdrowia na starość należą dobre warunki społeczno – ekonomiczne, natomiast największymi zagrożeniami są ubóstwo i niski poziom wykształcenia. Sytuacja polskiego pacjenta w wieku podeszłym nie jest dobra, na 100 tys. pacjentów przypada 0,2 lekarza specjalisty geriatry gdy np. w Belgii 2,9 a w Szwecji 7,7. Ponadto w Polsce nie jest jeszcze rozstrzygnięte jak powinien wyglądać model opieki geriatrycznej.
Zapewnienie dobrej jakości życia wydaje się ważniejsze niż jedynie jego wydłużenie Zdolność do utrzymania niezależności w starszym wieku wydaje się kluczowa. Obecnie, zwłaszcza w krajach o wysokim standardzie życia wiele osób w wieku podeszłym jest bardzo sprawna fizycznie i mentalnie i wykonuje bardzo odpowiedzialne prace. Z wiekiem rośnie doświadczenie życiowe, które przekłada się na mądrość życiową. Ludzie w wieku podeszłym są bardziej wytrwali, ostrożni i rozważni, często bardziej dokładni. Wśród osób starszych zdecydowanie maleje liczba wypadków przy pracy, które z reguły wynikają z pochopnej oceny sytuacji.
Na utrzymanie zdrowie ma wpływ wiele czynników – profilaktyka i prewencja jest powszechnie uznawana za skuteczniejszą niż medycyna naprawcza – stąd należy wieloprofilowo dbać o zachowanie zdrowia a zarazem o jego przedłużenie. Dlatego należy m.in. prowadzić bardziej aktywny styl życia, uprawiać regularnie ćwiczenia fizyczne, stosować odpowiednią dietę, zredukować stres, przeprowadzać regularne badania profilaktyczne.
Prof. dr hab. Maciej Żukowski przewodniczący Zarządu Głównego PSUS podsumowując Konferencję stwierdził, że problematyka wieku emerytalnego, tylko z pozoru wydaje się wąska. Referaty i dyskusja wykazała jako bardzo zagadnienia się przenikają, i jak twórcze jest omawianie tematu z różnych perspektyw. Temat jest także bardzo nośny społecznie, szczególnie obecnie po wejściu w życie ustawy o podwyższeniu wieku emerytalnego. Dyskusja była bardzo żywa, ujawnione różnice poglądów to zjawisko naturalne w nauce. Walorem Konferencji jest merytoryczna dyskusja, wolna od odniesień politycznych.
Jagoda Pawłowska Chłystowska
Pełne teksty wystąpień na Konferencji zawarte są w publikacji „Wiek emerytalny” .