Relacja z XX konferencji naukowej PSUS
14 – 16 września 2011 r. w Bydgoszczy odbyła się XX konferencja naukowa nt. „Ewolucja ubezpieczeń Społecznych w okresie transformacji ustrojowej”.
Uczestnikami Konferencji byli delegaci z Oddziałów PSUS, zaproszeni goście wśród których byli naukowcy zajmujący się problematyką ubezpieczeń społecznych, przedstawiciele Kierownictwa Zakładu, Sądu Najwyższego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.
Pierwszy dzień konferencji poświęcony był założeniom reformy ubezpieczeń społecznych i konsekwencjom integracji europejskiej dla ubezpieczeń społecznych. Prezes Sadu Najwyższego prof. dr Walerian Sanetra przedstawił główne idee jakimi kierował się prawodawca wprowadzając reformę ubezpieczeń społecznych. Zwrócił uwagę na różnorodność klasyfikacji założeń reformy. Zaprezentował stanowisko dzielące cele reformy na dwie zasadnicze kategorie. – Założenia reformy ubezpieczeń społecznych można podzielić na założenia o charakterze techniczno – legislacyjnym i o charakterze merytorycznym. W pierwszej grupie mieszczą się założenia dotyczące zakresu podmiotowego i przedmiotowego ubezpieczeń społecznych. W tej grupie mieści się także założenie systemowego charakteru tych ubezpieczeń oraz założenie kompleksowości ustanowionych w tym zakresie uregulowań prawnych. Do tej grupy należą także założenia dotyczące sposobu i zasad dyferencjacji systemu ubezpieczeń społecznych oraz bardziej szczegółowe założenia techniczno – terminologiczne. Natomiast założenia o charakterze merytorycznym pozostają w związku z głównymi celami społecznymi, gospodarczymi i politycznymi, które leżą u podłoża wprowadzonej reformy ubezpieczeń społecznych – stwierdził prof. Sanetra.
Mówiąc o wpływie integracji europejskiej na ubezpieczenia społeczne dr hab. Gertruda Uścińska podkreśliła znaczący wpływ aktów prawnych wydanych przez Radę Europy i Międzynarodową Organizacją Pracy na kształtowanie i zbliżenie ustawodawstw w zakresie ubezpieczeń społecznych w krajach członkowskich Unii Europejskiej. – Organizacje międzynarodowe wypełniają funkcję harmonizacji tych ustawodawstw. Standardy MOP i RE brane są pod uwagę przez Unię Europejską w procesie ustalania działań podejmowanych w obszarze zabezpieczenia społecznego, np. koordynacji tych systemów – powiedziała dr hab. Gertruda Uścińska. Zwróciła uwagę, że polski system zabezpieczenia społecznego można zaliczyć do systemów rozwiniętych, a jego rozwiązania na ogół odpowiadają podstawowym standardom określonym w aktach MOP, RE i UE. Zaznaczyła także, że członkowstwo w UE wymaga współdziałania polskiego systemu zabezpieczenia społecznego z systemami innych państw, co powoduje konieczność uelastycznienia naszego systemu.
W kolejnym dniu konferencji zaprezentowano zmiany jakie zachodziły w poszczególnych rodzajach ubezpieczeń społecznych.
Dr Kamil Antonów z Uniwersytetu Opolskiego przedstawił ewolucję systemu emerytalnego w Polsce. W swoich rozważaniach skoncentrował się przede wszystkim na zagadnieniach związanych z przeobrażeniami materialnego prawa emerytalnego w dziedzinie rozszerzania jego zakresu podmiotowego, zróżnicowaniu świadczeń emerytalnych i warunków ich przyznawania oraz zmienności zasad waloryzacji i zawieszalności. W końcowej części wystąpienia omówił rozwój emerytalnego modelu ochrony prawnej.
Prof. dr Maciej Żukowski z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu w wystąpieniu na temat ekonomicznych uwarunkowań zmian w polskim systemie emerytalnym w latach 1989 – 2011 zwrócił uwagę
na ścisłą, wzajemną zależność między gospodarką a zabezpieczeniem emerytalnym zarówno w pierwszym etapie transformacji ustrojowej, do reformy systemowej, jak i po 1998 r. Przedstawił również wpływ sytuacji ekonomicznej kraju na modyfikacje reformy emerytalnej w 2011 r. podkreślając jednocześnie, że wprowadzenie zmian przyniesie jedynie przejściową poprawę sytuacji finansów państwa, ale zwiększy problemy w przyszłości. Przedstawił propozycje zmian w systemie emerytalnym, kluczowych z ekonomicznego punktu widzenia. – Kluczowe jest podniesienie wieku emerytalnego. Nie ma żadnego uzasadniania dla tego, byśmy mieli przechodzić na emeryturę w tym samym wieku co 20 czy 30 lat temu, w sytuacji gdy żyjemy coraz dłużej
i to coraz dłużej w dobrej formie. Po drugie należy podjąć kolejny trudny politycznie problem systemów emerytalnych dla wybranych grup. Najlepsze byłoby ich włączenie do systemu ogólnego, ale rozwiązaniem minimum jest racjonalizacja warunków przyznawania emerytur w celu usunięcia obecnych patologii – emerytury służb mundurowych. Po trzecie należy wprowadzić od dawna dyskutowane zmiany w funkcjonowaniu otwartych funduszy emerytalnych: subfundusze, ograniczenie lub zakaz akwizycji, zwiększenie możliwości inwestycyjnych. Trzeba dalej obniżać koszty funkcjonowania OFE – zaznaczył prof. Żukowski.
Mówiąc o ewolucji w prawie rentowym dr Marcin Zieleniecki z Uniwersytetu Gdańskiego podkreślił wagę zmian wprowadzonych ustawą zasiłkową z 28 czerwca 1996 r. w uszczelnieniu systemu rentowego. Omawiając zmiany w przepisach dotyczące przywrócenia dwuinstancyjności orzecznictwa lekarskiego zwrócił uwagę na pozytywne oceny wprowadzonych rozwiązań prawnych. Podkreślił również pozytywne znaczenie zmian wprowadzonych nowelizacją z 1 lipca 2005 r. – Wprowadzenie trybu przyznawania rencistom emerytury z urzędu spotkało się z generalnie pozytywną oceną doktryny. Zabieg ten miał bez wątpienia walor porządkujący system ubezpieczeń społecznych – powiedział dr Marcin Zieleniecki. Zaprezentował również propozycje nowych rozwiązań w prawie rentowym, wynikających z wprowadzenia reformy emerytalnej. Na zakończenie zaznaczył, że powszechne stosowanie w następnych latach mechanizmu zdefiniowanej składki przy obliczaniu emerytury i jednoczesne utrzymanie formuły zdefiniowanego świadczenia przy ustalaniu wymiaru renty z tytułu niezdolności do pracy przyczyniać się będzie do poprawy relacji pomiędzy przeciętną wysokością renty i emerytury. – W moim przekonaniu nie musi to wcale oznaczać konieczności zmiany dotychczasowego mechanizmu ustalania wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy, bowiem dalsze utrzymanie stosunkowo niskiej stopy zastąpienia wynagrodzenia za pracę przez rentę oraz rygorystyczne zasady orzekania o niezdolności do pracy mogą stwarzać wystarczającą barierę chroniącą system ubezpieczenia rentowego przed presją ze strony ubezpieczonych na przejściem na rentę przed osiągnięciem wieku emerytalnego – podkreślił dr Zieleniecki.
W swoich rozważaniach na temat ubezpieczenia wypadkowego dr hab. Krzysztof Ślebzak
z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zwrócił uwagę na istotne zmiany w podejściu do ryzyka podlegającego ochronie i na rozszerzenie zakresu podmiotowego w okresie ostatnich trzydziestu lat rozwoju ubezpieczenia wypadkowego oraz na wyłączenie kwestii ochrony w razie wypadku przy pracy i choroby zawodowej z prawa pracy. Na zakończenie wystąpienia podkreślił, że do rozwiązania nadal pozostaje problem pełnej ochrony osób objętych ubezpieczeniem wypadkowym i zatrudniających ich podmiotów.
Kolejny referat wygłosiła dr Małgorzata Olszewska ze Społecznej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi. W swoim wystąpieniu przedstawiła kierunki zmian w ubezpieczeniu chorobowym, zwłaszcza w zakresie uwarunkowań nabycia prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego oraz obowiązujące zasady i zmiany mające wpływ prawo do świadczeń i ich wysokość. Podsumowując swoje wystąpienie stwierdziła, że w sprawach z zakresu ubezpieczenia chorobowego wprowadzono wiele istotnych zmian, mających na celu zmniejszenie wydatków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na świadczenia. – Mimo tych zmian, nie można przyjąć długofalowych rozwiązań z powodu różnych, nie do końca możliwych
do przewidzenia działań, które w znaczący sposób wpływają na wydatki FUS – podkreśliła dr Olszewska.
Na zakończenie drugiego dnia konferencji dr Helena Pławucka z Uniwersytetu Wrocławskiego przedstawiła ewolucję ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych. W swoim wystąpieniu zwróciła uwagę na odrębny charakter tego ubezpieczenia, utrzymywany obecnie przez ustawę systemową. Omawiając zakres podmiotowy ubezpieczenia rolniczego wskazała na zmiany w kierunku ograniczenia zakresu definicji rolnika. Prezentując zmiany w zasadach podlegania ubezpieczeniu rolniczemu podkreśliła niezmienność tych zasad w odniesieniu do ubezpieczenia obowiązkowego i stopniowe ograniczanie, liberalnych początkowo zasad podlegania ubezpieczeniom na wniosek. Mówiąc o wysokości i konstrukcji składki na ubezpieczenie rolnicze zwróciła uwagę, iż jest to jedno z najbardziej kontrowersyjnych zagadnień w tym systemie. – Uwaga ta dotyczy zwłaszcza składki na ubezpieczenie emerytalno – rentowe, co ma związek z bardzo dużą dotacją z budżetu państwa na rzecz rolniczego funduszu emerytalno – rentowego – wyjaśniła dr Pławucka. Przedstawiła także wprowadzone dotąd zmiany w zakresie świadczeń emerytalno – rentowych oraz świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego. Na zakończenie zwróciła uwagę, że jak dotąd nie ma propozycji nowych rozwiązań dotyczących ubezpieczenia społecznego rolników.
Ostatni dzień konferencji poświęcony był zagadnieniom dotyczącym systemu zaopatrzenia społecznego służb mundurowych. Zmiany podstawowych aspektów systemu emerytalnego służb mundurowych po 1989 r. i związane z tym problemy oraz kierunki ewentualnych zmian na tle przemian w powszechnym systemie emerytalnym były przedmiotem wystąpienia dr Aleksandry Wiktorow z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Omawiając propozycje zmian w systemie emerytalnym służb mundurowych zwróciła uwagę na różnice w podejściu do reformowania systemu emerytur mundurowych w porównaniu z kierunkami reformy emerytur pracowniczych i pochodnych. – Oczekuje się przybliżenia systemu mundurowego do powszechnego, choć konsultacje w tej sprawie są bardzo trudne – podkreśliła dr Aleksandra Wiktorow.
Każdy z referatów wygłoszonych podczas trzech dni konferencji był wstępem do dyskusji. W trakcie debat uczestnicy konferencji zastanawiali się nad słusznością przyjętych rozwiązań prawnych, trafnością proponowanych zmian oraz ewentualnymi skutkami nowych rozwiązań.
Podsumowując Konferencję prof. dr hab. Barbara Wagner zwróciła uwagę na bogactwo problematyki poruszanej podczas spotkania, obejmującej różne rodzaje ubezpieczeń i różne grupy zawodowe. Podkreśliła powiązania między sytuacją gospodarczą, społeczną i polityczną państwa a ubezpieczeniami społecznymi oraz podziękowała za aktywność.
Alina Szałkowska