Relacja z konferencji naukowej we Wrocławiu w dniach 4-5 kwietnia 2013 r.
W dniach 4-5 kwietnia 2013 r. odbyła się we Wrocławiu konferencja naukowa pod tytułem „Ubezpieczenie społeczne dawniej i dziś. W 80. rocznicę uchwalenia ustawy o ubezpieczeniu społecznym” Konferencja ta zainaugurowała obchody 80-lecia powołania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Konferencja została zorganizowana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz Polskie Stowarzyszenie Ubezpieczeń Społecznych, pod patronatem Ministra Pracy i Polityki Społecznej. Konferencję uhonorował również Prezydent RP Bronisław Komorowski listem skierowanym do uczestników konferencji przesłanym na ręce organizatorów.
W konferencji wzięło udział wielu znamienitych przedstawicieli świata nauki, sądownictwa, jak również Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznych, Państwowej Inspekcji Pracy, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Rolę gospodarzy pełnili Zbigniew Derdziuk Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz prof. dr hab. Maciej Żukowski Prezes PSUS. W gronie zaproszonych gości znaleźli się między innymi prof. dr hab. Walerian Sanetra Prezes Sądu Najwyższego, prof. dr hab. Teresa Bińczycka-Majewska z Uniwersytetu Łódzkiego, prof. dr hab. Urszula Jackowiak, prof. dr hab. Inetta Jędrasik-Jankowska z Uniwersytetu Warszawskiego, prof. dr hab. Urszula Prasznic z Uniwersytetu Wrocławskiego, prof. dr hab. Alina Wypych-Żywicka z Uniwersytetu Gdańskiego, prof. dr hab. Tadeusz Szumlicz z Katedry Ubezpieczenia Społecznego Szkoły Głównej Handlowej, prof. dr hab. Herbert Szurgacz z Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, a także Iwona Hickiewicz Główny Inspektor Pracy i Robert Wójcik Dyrektor Departamentu Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej.
Sesję inauguracyjną rozpoczął Prezes Zakładu Zbigniew Derdziuk wystąpieniem na temat „Roli ZUS w realizacji polityki społecznej państwa”. W swoim wystąpieniu wskazał, że ZUS jest główną instytucją, która realizuje zapisy prawa w zakresie powszechnych ubezpieczeń społecznych. Jest instytucją, która obsługuje największą liczbę klientów w kraju. Do Zakładu wpływają składki za ponad 14 mln osób, wpłaca je ok. 2 mln płatników, ZUS wypłaca 7,3 mln rent i emerytur, oraz ok. 400 tys. miesięcznie różnych zasiłków. Zakład systematycznie wdraża nowe usługi, która mają usprawnić obsługę klienta oraz poprawić jej jakość – głównie w postaci usług elektronicznych. Prezes wskazał na rolę Zakładu jako instytucji zaufania publicznego przed którą stoi wiele wyzwań na przyszłość. Wśród najważniejszych, przyjętych w strategii rozwoju ZUS na lata 2013-2015, jest edukacja i rozpowszechnianie wiedzy społeczeństwa na temat ubezpieczenia społecznego. W ramach tej strategii zostały wdrożone nowe technologie w proces upowszechniania wiedzy o ubezpieczeniu społecznym w postaci portalu ZUS. Celem podejmowanych działań jest by ZUS stał się innowacyjną instytucją zaufania publicznego z wykorzystaniem nowych technologii i potencjału swoich pracowników. System musi być spójny, efektywny i stabilny. Pełne zrozumienie systemu ubezpieczenia społecznego przez obywatela oraz zaufanie do niego, jest, jak podkreślił, warunkiem akceptacji społecznej, a co za tym idzie, chęcią partycypacji w tym systemie.
Następnie w sesji inauguracyjnej wystąpił prof. dr hab. Maciej Żukowski, który w referacie pod tytułem „Znaczenie refleksji teoretycznej w ubezpieczeniu społecznym” zwrócił uwagę na tradycje i ogromny dorobek nauki o ubezpieczeniu społecznym w Polsce. W tym zakresie wymienił takie instytucje, jak Instytut Gospodarstwa Społecznego, Instytut Spraw Społecznych, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, czasopisma Praca i Opieka Społeczna, Przegląd Ubezpieczeń Społecznych, Praca i Zabezpieczenie Społeczna, Ubezpieczenia Społeczne, Polityka Społeczna oraz tak istotne nazwiska, jak prof. Konstanty Krzeczkowski, prof. Wacław Szubert, prof. Jerzy Piotrowski. W swoim wystąpieniu zaznaczył istotną rolę ZUS i PSUS na gruncie ubezpieczeń społecznych, podkreślając szczególnie niebagatelną rolę Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie prowadzonych statystyk, prognoz, publikacji i analiz na gruncie ubezpieczeń społecznych.
W dalszej części konferencji nastąpiło wręczenie przez Wojewodę Dolnośląskiego odznaczeń państwowych nadanych przez Prezydenta RP pracownikom trzech dolnośląskich Oddziałów ZUS za długoletnią pracę.
Referat na temat „Okoliczności uchwalenia i znaczenia dla rozwoju ubezpieczenia społecznego ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym, zwaną powszechnie „ustawą scaleniową” wygłosił Antoni Malaka Dyrektor Oddziału ZUS we Wrocławiu. W swoim wystąpieniu podkreślił, iż uchwalona 80 lat temu ustawa była aktem o szczególnie doniosłym znaczeniu dla rozwoju ubezpieczenia społecznego w Polsce, bowiem unifikowała bardzo zróżnicowane ustawodawstwo ubezpieczeniowe, tworząc w miarę zupełny system prawny ubezpieczenia społecznego. Podstawową przesłanką reformy ubezpieczenia w 1933 roku było wyeliminowanie różnic w zakresie i poziomie ochrony ubezpieczeniowej, w tym przede wszystkim objęcie robotników ubezpieczeniem emerytalnym na obszarze całego kraju. Scalenie ubezpieczenia społecznego w Polsce oznaczało również stworzenie spójnego i przejrzystego systemu organizacyjnego. System został oparty na wyraźnym podziale zadań i funkcji w całej materii ubezpieczenia. Operacyjne i zarządcze zadania w zakresie ubezpieczenia chorobowego skupiono na poziomie ubezpieczalni (w bliskości od pracodawców i ubezpieczonych), zaś zarządcze dla pozostałych rodzai ubezpieczenia na szczeblu centralnym najpierw w gestii
4 zakładów i Izby Ubezpieczeń Społecznych, a potem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Regulacja ustawy scaleniowej miała istotny wpływ na dalszy rozwój ubezpieczeń społecznych w Polsce. W oparciu o tę ustawę dokonała się odbudowa ubezpieczeń społecznych po II wojnie światowej, jak również wpływy tej ustawy można dostrzec w niektórych rozwiązaniach przyjętych w ramach reformy ubezpieczenia z 1999 r. (podział składki wedle ryzyk, zróżnicowana składka wypadkowa). Najbardziej jednakże trwałym elementem tamtych zmian okazał się przyjęty wtedy zcentralizowany system organizacji, zarządzania oraz finansowania ubezpieczenia społecznego, którego wyrazem jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez Zakład fundusze.
Zakres podmiotowy ubezpieczeń społecznych w oparciu o ustawę scaleniową i obecną regulację prawną ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przedstawił w swoim wystąpieniu dr hab. Marcin Zieleniecki z Uniwersytetu Gdańskiego. Wskazał, iż w latach 30-ych podstawowym rodzajem aktywności zawodowej była umowa o pracę i stosunek służby- stąd regulacja ustawy scaleniowej była w tym zakresie bardzo uboga w porównaniu z art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W wyniku wejścia w życie ustawy scaleniowej wzrosła przede wszystkim liczba osób objętych ubezpieczeniem wypadkowym (głównie ze względu na objęcie nim robotników rolnych) i emerytalno–rentowym, spadła natomiast w zakresie ubezpieczenia chorobowego, z którego zostali wyłączeni pracownicy rolni.
Istotną częścią wystąpienia dr. hab. Marcina Zielenieckiego było wskazanie czterech głównych potrzeb korekty regulacji na gruncie ubezpieczeń społecznych w następujących zakresach:
Reagowania systemu ubezpieczeń społecznych na zjawisko powstawania nowych form działalności zarobkowej i rozszerzenie ubezpieczenia społecznego na tych, którzy nie mają innych źródeł przychodu, a więc i tytułu podlegania ubezpieczeniu np. członków rad nadzorczych i członków zarządu spółek handlowych, osób pobierających zasiłki i świadczenia przedemerytalne z uwagi na długi okres pobierania tego świadczenia – co odbije się niewątpliwie na wysokości przyszłych emerytur; aplikantów Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury oraz osób zatrudnionych na podstawie umów o dzieło.
1. Konieczności zwiększenia udziału składki w strukturze przychodów w związku z deficytem funduszy ubezpieczeń społecznych.
2. Uszczelniania systemu ubezpieczeń społecznych przed nadużywaniem w postaci uchylania się od podlegania ubezpieczeniom społecznym.
3. Konieczności reagowania systemu ubezpieczeń społecznych na konsekwencje wprowadzenia nowej formuły obliczania emerytury (tzw. formuły zdefiniowanej składki) i negatywnego wpływu każdego okresu nieopłacenia składek na wymiar przyszłego świadczenia emerytalnego.
Zakres przedmiotowy ubezpieczenia społecznego zreferowała dr Małgorzata Olszewska
z Oddziału ZUS w Łodzi. Swoje wystąpienie na ten temat rozpoczęła cytatem z publikacji prof. Wacława Szuberta, iż „zakres przedmiotowy ubezpieczenia społecznego wyznaczany jest rodzajem zaspokajanych przez nie potrzeb”.
Podkreśliła, iż ubezpieczenie społeczne cechuje ryzyko i ma ono ścisły związek z zakresem przedmiotowym. Klasyczne ryzyka to ryzyko starości, niezdolności do pracy, choroby i wypadku przy pracy. Ustawa scaleniowa obejmowała małą liczbę osób objętych ubezpieczeniem na wypadek wystąpienia tych ryzyk. Późniejsze powojenne regulacja do roku 1998 to jedno ubezpieczenie bez dzielenia na poszczególne ryzyka, składka zróżnicowana dla różnych grup ubezpieczonych, koszt składki obciążał zawsze pracodawcę, nie było podziału na część finansowaną przez pracownika i płatnika – z czym mamy do czynienia na gruncie obecnej regulacji prawnej.
W swoim wystąpieniu omówiła poszczególne ryzyka i przysługujące w ich ramach świadczenia. Na koniec zwróciła szczególną uwagę na wymagające rozwiązania problemy, a w szczególności na:
– potrzebę wypracowania nowego sposobu ustalania renty z tytułu niezdolności do pracy, gdyż obecna formuła jej wyliczenia jest korzystniejsza niż emerytura ustalona wg nowych zasad,
-zwiększający się deficyt funduszu chorobowego i w tym kontekście rozważenie kwestii obniżenia wysokości zasiłku chorobowego, w tym wysokości zasiłku chorobowego w przypadku choroby spowodowanej wypadkiem w drodze do i z pracy (obecnie wynosi 100% podstawy wymiaru), czy też wysokości świadczenia rehabilitacyjnego,
– dokonanie zmiany sposobu wyliczania wysokości rent rodzinnych, które nadal są wyliczane
na tych samych zasadach jak renty z tytułu niezdolności do pracy.
W dalszej części konferencji referat pod tytułem „Organizowanie i finansowanie ubezpieczeń społecznych” wygłosiła prof. dr hab. Teresa Bińczycka-Majewska z Uniwersytetu Łódzkiego. Wskazała, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych wykonuje całość zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych, a także obciążony jest wykonawstwem licznych zadań zleconych o charakterze pozaubezpieczeniowym. Zakład jest jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną jednakże nie może się rozwiązać ani nie ma zdolności upadłościowej. W tym zakresie prof. Bińczycka-Majewska zwróciła uwagę na znaczenie osobowości prawnej Zakładu.
Omawiając kwestie finansowania wskazała, iż finanse Zakładu i zarządzane fundusze należą do sfery finansów publicznych. Zakład ma swoje dochody i prowadzi gospodarkę finansową samodzielnie, jednakże to gospodarowanie podlega ustawie o rachunkowości i ustawie o zamówieniach publicznych. Sfera środków własnych jest wyraźnie oddzielona od funduszy przeznaczonych na wypłatę świadczeń – co, jak zaznaczyła, jest istotną wartością.
ZUS plasuje się poza systemem administracji państwowej, ale zadania mają charakter publiczny stąd korzysta ze środków prawnych właściwych administracji państwowej. Zakład wykonuje zadania na własną odpowiedzialność, ale pod nadzorem państwa.
Ostatnim referatem wygłoszonym pierwszego dnia konferencji był referat dr. hab. Krzysztofa Ślebzaka, w którym podjął rozważania charakteru prawnego składki na ubezpieczenie społeczne.
W swoim wystąpieniu skupił się na czterech istotnych z tego punktu widzenia zagadnieniach, a mianowicie na:
– relacji systemu ubezpieczeń społecznych do systemu podatkowego,
– podziale składki pomiędzy ubezpieczonych a płatników,
– roli udziału skarbu państwa w finansowaniu świadczeń,
– relacji finansów ubezpieczeń społecznych do finansów publicznych.
Na bazie przeprowadzonych rozważań wskazał, iż składka na ubezpieczenie społeczne nie ma w istocie charakteru podzielonego, gdyż odprowadza ją w całości pracodawca i jego wyłącznie obciąża. Składka nie jest częścią wynagrodzenia tylko formą wynagrodzenia wytransferowanego i stanowi szeroko rozumiany koszt zatrudnienia (możliwości korzystania z pracy ludzkiej niezależnie od formy prawnej jej świadczenia). Oznacza to, że składka na ubezpieczenie społeczne ma całkowicie odrębny charakter i nie może być traktowana jako dochód publiczny ani ZUS, ani też państwa. Jest dochodem FUS, przeznaczonym na finansowanie świadczeń ubezpieczenia społecznego. Składka na ubezpieczenie społeczne nie może być zatem uznane za daninę publiczną. Wyjątek w tym zakresie stanowią składki odprowadzane wyłącznie przez pracodawców na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, PFRON czy Fundusz Emerytur Pomostowych, które taką daniną publiczną już są.
W drugim dniu konferencji referat na temat „Stanowienia i stosowania prawa z zakresu ubezpieczeń społecznych” wygłosił Prezes Sądu Najwyższego prof. dr hab. Walerian Sanetra.
W swoim wystąpieniu zaznaczył, iż stanowienie i stosowanie prawa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych ma kilka wymiarów. Szczególną uwagę zwrócił na wymiar związany z uwarunkowaniami stanowienia i stosowania prawa ubezpieczeń społecznych, które mają charakter prawny i pozaprawny. Spośród uwarunkowań prawnych szczególną rolę odgrywają uwarunkowania konstytucyjne ale także te, które wynikają z unormowań prawa międzynarodowego, prawa Unii Europejskiej, a także orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Wśród pozaprawnych czynników wpływających na kształt rozwiązań normatywnych zasadniczą rolę w ocenie prof. Sanetry odgrywają zjawiska z zakresu polityki oraz uwarunkowania ekonomiczne i demograficzne. Wskazał, iż oba uwarunkowania (prawne i pozaprawne) pozostają ze sobą w skomplikowanych związkach i współzależnościach, co sprawia że proces tworzenia prawa ubezpieczeń społecznych jest szczególnie złożony a końcowy jego efekt wydaje się mieć charakter przypadkowy i zmienny.
Dokonując oceny jakości prawa ubezpieczeń społecznych zaznaczył, iż prawo to stanowi pewną zwartą całość, ale w jego ramach istnieje szereg instytucji prawnych, których jakość nie zawsze jest taka sama. Stosunkowo najwięcej problemów stwarza właściwe unormowanie materii świadczeń długoterminowych, w tym zwłaszcza emerytalnych i rentowych. Analizując jakość prawa ubezpieczeń społecznych w aspekcie techniczno-legislacyjnym przywołał jako przykład ustawę scaleniową, która scalała i porządkowała wcześniejsze regulacje prawne z zakresu ubezpieczenia społecznego, zapewniała pewną spójność i zupełność zawartych w niej norm prawnych. Brak tego typu regulacji w okresie powojennym. Wprawdzie w następstwie reformy ubezpieczeń społecznych w 1998 r. doszło do częściowego uporządkowania , uproszczenia i scalenia obowiązujących wcześniej licznych ustaw ubezpieczeniowych, czego dowodem jest niewątpliwie ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, niemniej nie nastąpiło radykalne scalenie i uporządkowanie ubezpieczeń społecznych w jednym akcie prawnym. Obok bowiem ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązuje cały szereg innych ustaw. W ocenie prof. Waleriana Sanetry prawo ubezpieczeń społecznych w obecnej chwili jest bardzo rozproszone, rozbudowane i drobiazgowe, a przy tym zmienne i chwiejne. Pożądane byłoby opracowanie kodeksu ubezpieczeń społecznych, który z istoty rzeczy zwiększyłby stabilność i jakość techniczno-legislacyjną oraz merytoryczną prawa ubezpieczeń społecznych. Podkreślił, iż jakość prawa ubezpieczeń społecznych jest obecnie niska na co wpływają wielokrotne nowelizacje, a świadczy o niej liczba kierowanych spraw do Trybunału Konstytucyjnego, a w szczególności duża liczba regulacji prawnych uznanych przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodnych z Konstytucją.
Kolejny referat „Solidaryzm i indywidualizm w ubezpieczeniu społecznym” wygłosił prof. dr hab. Tadeusz Szumlicz. Na wstępie wskazał, iż charakterystyczną cechą polityki społecznej powinien być solidaryzm. Problemem systemu zabezpieczenia społecznego jest jego skuteczne i efektywne zorganizowanie i funkcjonowanie. Na tym gruncie istotną sprawą jest, czy w zabezpieczeniu społecznym dominacja ubezpieczeń społecznych ma wpływ na racjonalizowanie tego systemu i na utrzymanie idei solidaryzmu. Postawił również pytanie w jakiej mierze indywidualizm może racjonalizować zabezpieczenie społeczne.
System zabezpieczenia społecznego to zorganizowana przez państwo (i tylko przez państwo) sieć urządzeń mających na celu zapewnienie obywatelom ustalonego standardu bezpieczeństwa socjalnego. Ryzyko społeczne to zagrożenie zdarzeniem, którego zaistnienie spowoduje stratę w gospodarstwie domowym. Katalog podstawowych ryzyk społecznych mogących spowodować stratę (ryzyko choroby, macierzyństwa, śmierci żywiciela, bezrobocia, starości, niezdolności do pracy, wypadku przy pracy) można rozszerzyć o dodatkowe ryzyka takie, jak ryzyko niedołęstwa starczego, niedostatku, nagłej straty majątkowej. Ryzyko społeczne podlega podziałowi na ryzyko w życiu prywatnym (gospodarstwo domowe) i ryzyko w życiu społecznym (otoczenie społeczne), przy czym jak zaznaczył prof. Tadeusz Szumlicz, ryzyko gospodarstwa domowego nie jest obojętne dla otoczenia społecznego. Na gruncie zarządzania ryzykiem może następować stopniowanie solidaryzmu. W dalszej części wystąpienia zwrócił uwagę na trzy aspekty zarządzania ryzykiem społecznym w życiu prywatnym, które wiążą się z ideą solidaryzmu, a mianowicie na aspekt instrumentalny (źródło finansowania; uprawnienia), redystrybucyjny (udział w finansowaniu) i kompensacyjny (zakres pokrycia straty).
Na koniec wskazał, iż z indywidualizmem w ubezpieczeniu społecznym mamy do czynienia tylko na gruncie doubezpieczenia i tylko w takiej formie. Powszechne systemy zabezpieczenia społecznego mają na celu zapewnienie obywatelom tylko podstawowego standardu bezpieczeństwa socjalnego. O wyższy poziom zabezpieczenia powinno zadbać samo zainteresowane gospodarstwo domowe.
Ostatni referat wygłoszony przez prof. Macieja Żukowskiego podejmował tematykę demograficznych i ekonomicznych uwarunkowań ubezpieczenia społecznego. W swoim wystąpieniu wskazał, iż celem ubezpieczenia społecznego jest rozłożenie (przesunięcie) środków między osobami (np. zdrowymi i chorymi) i w czasie (np. z okresu pracy na okres emerytury). Istotnym elementem demograficznym na gruncie ubezpieczeń społecznych jest wydłużanie się życia i spadek dzietności. Natomiast wśród zależności pomiędzy gospodarką a zabezpieczeniem emerytalnym należy wymienić:
– poziom i wzrost PKB- tempo wzrostu PKB decyduje o poziomie zabezpieczenia emerytalnego,
– zatrudnienie- poziom zatrudnienia decyduje bowiem o wysokości wpływów do systemu, a także z reguły o wysokości emerytur,
– finanse publiczne- sytuacja finansów publicznych jest istotnym parametrem polityki emerytalnej np. waloryzacji emerytury.
O realnym poziomie zabezpieczenia społecznego w pierwszym rzędzie decyduje poziom produktu do podziału, co oznacza, iż cele gospodarcze to także cele społeczne. Z drugiej strony gospodarka nie może dobrze funkcjonować bez dobrego zabezpieczenia społecznego. W ocenie prof. Macieja Żukowskiego ubezpieczenie społeczne wymaga stałego dostosowywania do zmieniających się uwarunkowań, w tym zwłaszcza demograficznych i ekonomicznych.
Wygłoszone podczas konferencji referaty zainspirowały liczne i bardzo ciekawe głosy w dyskusji.
Jednym z nich był głos dr Barbary Więckowskiej z Katedry Ubezpieczenia Społecznego SGH w Warszawie zabrany w kontekście referatu dr Małgorzaty Olszewskiej i kwestii potrzeby wypracowania nowego sposobu ustalania wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy. Zwracając uwagę na relacje wysokości renty do emerytury podkreśliła, iż wymagana jest zmiana sposobu wyliczenia rent z tytułu niezdolności do pracy, gdyż obecny sposób wyliczeń jest niesprawiedliwy na co wskazują przeprowadzone wyliczenia SGH, iż aby uzyskać emeryturę na poziomie pobieranej renty (w przypadku osiągania wynagrodzenia na poziomie średniej krajowej) można zaprzestać aktywności zawodowej już w wieku 47 lat. Propozycją jest zmniejszenie rent poprzez wyliczenie kapitałowe. W kontekście tego wystąpienia zabrał głos Prezes Zakładu Zbigniew Derdziuk, który zwrócił uwagę na nieracjonalność wprowadzenia rent kapitałowych z uwagi na niskie składki zgromadzone na koncie, stąd świadczenie to jest oparte na solidaryzmie społecznym. Trzeba mieć na uwadze, jak podkreślił, cel danego typu ubezpieczenia. W przypadku rencistów jest nim dążenie do przywrócenia aktywności zawodowej, stąd jest potrzeba zapewnienia środków finansowych na ten cel.
Doktor Radosław Pacud z Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach odnosząc się podczas dyskusji do rozważań dr hab. Krzysztofa Ślebzaka na temat charakteru składki zaznaczył, iż składka ma niejednolity charakter, bowiem ma cechy prywatne i publiczne. Cechą prywatną jest ekspektatywa przyszłego świadczenia ubezpieczeniowego, ale ze względu na publiczny charakter ubezpieczeń społecznych zawsze będzie miała charakter publiczny. W tej kwestii głos również zabrał dr hab. Kamil Antonów wskazując, iż składkę na ubezpieczenie społeczne płaci faktycznie w całości pracodawca. Podział składki wprowadzony reformą z 1999 r. ma aspekt jedynie psychologiczny. Składka jest w istocie kosztem pracy- na co wskazuje również orzecznictwo SN.
Ciekawym głosem w dyskusji było wystąpienie prof. Urszuli Kaliny-Prasznic, która nawiązując do tytułu konferencji, podjęła rozważania nad obecnym charakterem ubezpieczeń społecznych. W kontekście przyjętych rozwiązań prawnych na wypadek ryzyka starości zadała pytanie, czy mamy jeszcze do czynienia z ubezpieczeniem społecznym. Ideą ubezpieczenia społecznego jest zapewnienie bezpieczeństwa na wypadek wystąpienia ryzyka, charakteryzuje je wspólny fundusz i wspólnota ryzyka. Według prof. Prasznic tam gdzie jest indywidualne konto ubezpieczeniowe nie ma ubezpieczenia społecznego, bo ubezpieczenie społeczne to solidaryzm i redystrybucja środków.
W odniesieniu do referatu prof. Waleriana Sanetry na temat „Stanowienia i stosowania prawa z zakresu ubezpieczeń społecznych” Prezes Zakładu Zbigniew Derdziuk wskazał, iż zły stan prawodawstwa ubezpieczeń społecznych wymaga dobrych komisji kodyfikacyjnych, tymczasem wiele inicjatyw ustawodawczych jest doraźnych, podejmowanych ad hoc. Duża dynamika regulacji prawnych ubezpieczenia społecznego i brak spojrzenia całościowego niewątpliwie wpływa na jakość tego prawa.
Na kanwie tego samego referatu dr hab. Krzysztof Ślebzak zwrócił uwagę na niebagatelną rolę nadawania tym samym słowom/pojęciom tych samych znaczeń. Podkreślił, iż nie może być dwóch interpretacji przepisów prawa i dwóch norm postępowania, gdyż byłoby to niezrozumiałe dla obywatela. W tym kontekście zwrócił uwagę na trudność jaką ma w tym zakresie ustawodawca, gdyż w Polsce mamy do czynienia z orzeczeniami pięciu sądów najwyższych tj. Trybunałem Konstytucyjnym, Sądem Najwyższym, Naczelnym Sądem Administracyjnym, Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Każdy z tych sądów jest osadzony w określonej rzeczywistości prawnej, politycznej, społecznej
i kulturowej. Każdy z nich posługuje się językiem o różnym poziomie abstrakcji, używane pojęcia nie mają tożsamych znaczeń – co było szczególnie widoczne na bazie orzeczenia w sprawie Moskal wydanego w kontekście art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
W odniesieniu do referatu prof. Macieja Żukowskiego i apektu spadającej dzietności w Polsce,
dr hab. Krzysztof Ślebzak wskazał na badania ekonomistów, z których wynika, iż we współczesnym świecie „jakość” dziecka wzrasta, co oznacza że wymaga obecnie wyższych nakładów niż kiedyś aby było samodzielne oraz że występuje pewna konkurencyjność dóbr tzn. iż jeżeli zdecydujemy się na dziecko to nie zdecydujemy się na inne dobro.
Cennym głosem w dyskusji na ten temat było również wystąpienie prof. Urszuli Kaliny-Prasznic, która zwróciła uwagę, iż patrzymy na niską dzietność w Polsce jako na problem związany z zagrożeniem finansów ubezpieczenia społecznego. Tym czasem należy zwrócić uwagę na pozytywne aspekty tej sytuacji. Niska dzietność to mniejsze wydatki na przedszkola, szkoły, jak również niższe wydatki na opiekę zdrowotną. Obecnie większym problemem jest zmniejszenie bezrobocia poprzez zapewnienie miejsc pracy. Nowe miejsca pracy powinny powstać w dziedzinach wysokowydajnych, bo tam będą wysokie składki i to jest szansa dla rozwiązania problemu finansowego ubezpieczeń społecznych. Profesor Urszula Prasznic zwróciła uwagę, iż zmniejszenie dzietności w Polsce to również efekt masowej emigracji młodych Polaków.
W podsumowaniu konferencji prof. Maciej Żukowski Prezes PSUS podziękował za wygłoszone referaty oraz liczne i bardzo ważne głosy w dyskusji. Podkreślił, że była to ważna konferencja z tego względu, że odbyła się w 80. rocznicę uchwalenia ustawy scaleniowej. Tematyka konferencji była bardzo szeroka, ale takie były jej założenia, gdyż miała odpowiadać zakresowi regulacji prawnej tejże ustawy. Podkreślił, iż wartością tej konferencji było również zorganizowanie jej wspólnie przez ZUS i PSUS. Prezes Zakładu Zbigniew Derdziuk wskazał natomiast, iż konferencja stanowiła forum wymiany poglądów na gruncie ubezpieczeń społecznych pomiędzy praktykami i przedstawicielami nauki. Zaznaczył, iż dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, niezwykle ważna jest współpraca ze środowiskami naukowymi.
Anna Cicherska
Główny Specjalista
Oddział ZUS we Wrocławiu